Cách đây không lâu, khi xử lý vụ bê bối kiểm toán tại CTCP Bông Bạch Tuyết, không ít thành viên thị trường cho rằng, UBCK và Bộ Tài chính quá nhẹ tay. Ý kiến này không phải không có cơ sở vì mặc dù vi phạm, nhưng 2 công ty kiểm toán (CTKT) vẫn lọt vào danh sách CTKT được chấp thuận năm 2009 và không bị phạt tiền. Tình trạng này có thể được chấm dứt khi dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 36/2007/NĐ-CP về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK đang được lấy kiến có nhiều chế tài hơn. Tuy nhiên, vẫn còn không ít kẽ hở trong dự thảo này.

Chế tài

Dự thảo Nghị định quy định một điều hoàn toàn mới (Điều 35): xử phạt đối với hành vi vi phạm quy định về báo cáo kiểm toán. Theo đó, cơ quan quản lý sẽ phạt tiền từ 30 triệu đồng đến 50 triệu đồng đối với tổ chức kiểm toán và kiểm toán viên (KTV) thực hiện một trong những hành vi: "Không thông báo cho tổ chức phát hành, tổ chức niêm yết, tổ chức kinh doanh chứng khoán khi phát hiện các tổ chức này không tuân thủ pháp luật và quy định có liên quan đến báo cáo tài chính (BCTC) được kiểm toán và kiến nghị cho các tổ chức này có biện pháp ngăn ngừa, sửa chữa và xử lý vi phạm; không báo cáo, cung cấp thông tin, số liệu liên quan đến hoạt động kiểm toán khi có khiếu nại theo yêu cầu của UBCK".

Mức phạt từ 50 triệu đồng đến 70 triệu đồng được áp dụng đối với tổ chức kiểm toán và KTV không ghi ý kiến vào báo cáo kiểm toán hoặc thư quản lý về những sai phạm của tổ chức được kiểm toán chưa được xử lý theo quy định của chuẩn mực kiểm toán. Mức phạt này cũng được áp dụng đối với hành vi không báo cáo kịp thời cho UBCK, đơn vị dược kiểm toán và cho người thứ ba theo quy định của chuẩn mực kiểm toán khi nghi ngờ hoặc phát hiện tổ chức được kiểm toán có sai phạm trọng yếu do không tuân thủ pháp luật và quy định có liên quan đến BCTC được kiểm toán.

Phạt tiền từ 70 triệu đồng đến 100 triệu đồng đối với tổ chức kiểm toán và KTV lập báo cáo kiểm toán không trung thực, không chính xác, không đầy đủ thông tin cần thiết theo quy định. Ngoài ra, CTKT có thể chịu hình phạt bổ sung buộc chấp hành đúng quy định của pháp luật đối với các trường hợp vi phạm quy định; đình chỉ có thời hạn hoặc huỷ bỏ tư cách được chấp thuận kiểm toán đối với các trường hợp vi phạm như trên.

Vẫn lỏng lẻo

Theo ghi nhận của ĐTCK, nhiều thành viên thị trường ủng hộ quan điểm cần hạn chế sai sót trong quá trình thực hiện kiểm toán BCTC bằng cách nâng cao trách nhiệm của CTKT. Tuy nhiên, để chế tài chặt chẽ, đủ sức được thực thi các quy định trên cần chặt chẽ hơn, tránh trường hợp CTKT lách luật.

Ông Bùi Văn Mai, Tổng thư ký Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam chỉ ra ít nhất 3 điểm còn lỏng lẻo trong quy định kể trên. Trước hết, đối với quy định phạt tiền từ 30 triệu đồng đến 50 triệu đồng đối với tổ chức kiểm toán và KTV thực hiện một trong những hành vi "không thông báo cho tổ chức phát hành, tổ chức niêm yết, tổ chức kinh doanh chứng khoán khi phát hiện các tổ chức này không tuân thủ pháp luật và các quy định có liên quan đến BCTC được kiểm toán và kiến nghị cho các tổ chức này có biện pháp ngăn ngừa, sửa chữa và xử lý vi phạm...", ông Mai cho rằng, quy định như vậy là không hợp lý, vì KTV chịu trách nhiệm trước tổng giám đốc và CTKT chịu trách nhiệm trước pháp luật, nên UBCK không thể trực tiếp phạt tiền đối với họ. Chỉ có thể hủy bỏ tư cách KTV vì khi công bố danh sách chấp thuận, UBCK công bố cả công ty và KTV.

Điểm thứ hai là CTKT sẽ bị phạt từ 50 triệu đồng đến 70 triệu đồng nếu không báo cáo kịp thời cho UBCK, đơn vị được kiểm toán và cho người thứ ba theo quy định của chuẩn mực kiểm toán khi nghi ngờ hoặc phát hiện tổ chức được kiểm toán có sai phạm trọng yếu do không tuân thủ pháp luật và quy định có liên quan đến BCTC được kiểm toán. Vậy nhưng, trên thực tế, không có chuẩn mực kiểm toán nào yêu cầu CTKT phải thực hiện báo cáo với UBCK. Do đó, cần tách riêng quy định này thành một điều, không thể gộp cùng với đơn vị được kiểm toán và người thứ ba. Có thể sửa thành "CTKT phải thực hiện báo cáo UBCK khi phát hiện sai sót trọng yếu theo quy định của pháp luật".

Điểm thứ ba là trong chế tài bổ sung quy định tổ chức kiểm toán "buộc chấp hành đúng quy định của pháp luật đối với các trường hợp vi phạm quy định". Theo ông Mai, cần quy định, CTKT phải thực hiện khắc phục hậu quả do sai sót gây ra và yêu cầu chấp hành đúng quy định của pháp luật.

Đại diện một công ty chứng khoán cho rằng, quy định phạt từ 50 triệu đồng đến 70 triệu đồng đối với việc CTKT không báo cáo kịp thời cho UBCK"... thì cần quy định cụ thể kịp thời" là như thế nào, nếu không rất khó bắt lỗi CTKT. Bên cạnh đó, trên Điều 35 "xử phạt đối với hành vi vi phạm quy định về báo cáo kiểm toán" là không toàn diện, mà cần sửa thành "xử lý vi phạm đối với hoạt động kiểm toán BCTC của đơn vị được kiểm toán". Cần quy định "tổ chức phát hành, tổ chức niêm yết, tổ chức kinh doanh chứng khoán" thành “đơn vị được kiểm toán" để tránh rối rắm.