Mới giữa tháng 2/2009 nhưng các DN đã ký hợp đồng XK được 3,1 triệu tấn gạo, theo kế hoạch sẽ giao 100% trong 6 tháng đầu năm. Rút kinh nghiệm của năm trước, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Cao Đức Phát đã chỉ đạo điều hành XK theo hướng rộng mở, DN mua bao nhiêu thì nên XK bấy nhiêu, để tránh tồn đọng.

Năm 2008, sản lượng lương thực nước ta đạt cao nhất từ trước tới nay, với hơn 38.6 triệu tấn (tăng 3 triệu tấn so với năm 2007), kim ngạch XK cũng đạt kỷ lục, với 2,9 tỷ USD. Năm 2009, Bộ NN&PTNT đề ra mục tiêu XK 4,8 triệu tấn gạo, đạt giá trị 2 tỉ USD. Theo dự báo của Tổ chức Nông lương thế giới (FAO), năm 2009 sẽ là một năm cạnh tranh quyết liệt của các nước XK khẩu gạo trên thế giới. Thái Lan vẫn tiếp tục đẩy ra thị trường 5 triệu tấn gạo tồn kho. Ấn Độ thúc đẩy XK gạo bằng việc bỏ thuế XK gạo Basmati và giảm XK xuống mức tối thiểu.  lnđonesia đã đặt mục tiêu phấn đấu XK 1 triệu tấn gạo và Philippines cũng phấn đấu tự sản xuất được 1 triệu tấn gạo để giảm NK. Thông tin đó khiến các nhà NK không vội vàng ký hợp đồng.

Nhu cầu tiêu thụ gạo của thế giới năm 2009 dự kiến đạt khoảng 426 triệu tấn, tăng 1% so với năm 2008 và cao hơn so với nguồn cung. Đây sẽ ra một trong những nguyên nhân gây tác động tăng giá nhưng không tăng đột biến và vẫn đứng ở mức cao. Tại cuộc họp bàn giải pháp tháo gỡ khó khăn  cho XK nhóm sản phẩm nông lâm thủy sản do Bộ NN&PTNT vừa tổ chức, hầu hết các DN tham gia XK đều cho rằng mục triệu XK 5 triệu tấn gạo trong năm 2009 ra hoàn toàn có thể đạt được. Hiện nay, giá phân bón và các vật tư nông nghiệp đã giảm tới 50%, trong khi giá XK không giảm nhiều là tín hiệu tích cực đối với nông dân và DN XK gạo. Bộ trưởng Cao Đức Phát cho rằng, lúa gạo ở ĐBSCL năm nay sẽ được mùa lớn, cộng với sản lượng lúa còn tồn đọng, bởi vậy cần điều hành XK theo hướng rộng mở.

Các DN thu mua bao nhiêu thì nên XK bấy nhiêu để tránh tồn đọng. Giá gạo XK đã bắt đầu tăng từ tháng 1/2009, loại gạo 100%B đạt giá 400 USD tấn; loại gạo 25% tấm giá 375 USD/tấn. Giá gạo XK bình quân trong tháng 2 có thể đạt tới 410 USD/tấn. Mới nửa tháng 2, nhưng các DN đã ký hợp đồng ký với Philippines  là 4 triệu tấn gạo. Dự kiến sắp tới sẽ ký thêm 3 - 4 hợp đồng XK trong 6 tháng đầu năm cũng có thể đạt 3.5 triệu tấn bằng 72,9% mục tiêu của cả năm. Mặc dù hoạt động XK nói chung đang gặp khó khăn nhưng từ XK gạo lại có tín hiệu sáng sủa. Trong tháng 1/2009, cả nước đã XK được 310.000 tấn gạo, đạt kỷ lục trong 20 năm qua. Trong tháng 2, các DN sẽ nỗ lực giao khoảng 550.000 - 600.000 tấn. Như vậy, cả 2 tháng đầu năm có thể đạt 900.000 tấn.

Mới đây, TCT Lương thực Miền Nam ký được hợp đồng xuất 100.000 tấn gạo chất lượng cao (5% tấm) sang Malaysia, với mức giá 460 USD/tấn (CIF), tăng 80 USD/tấn so với năm 2008. Các DN khác cũng ký thêm được hợp đồng bán 60.000 tấn gạo loại 5% tấm sang Irắc. Hai hợp đồng lớn này đã khai thông thị trường cho gạo nước ta tiến vào Đông Nam Á và Trung Đông. Theo Trung tâm thông tin NN&PTNT, các thị trường lớn truyền thống của VN có khả năng sẽ mua khoảng 50% khối lượng gạo XK trong năm 2009. Giá gạo XK của Thái Lan đã giảm tính cạnh tranh so với đối thủ hàng đầu là VN, hiện chỉ tới giá 400 - 420 USD/tấn. Nhiều nhà nghiên cứu quốc tế dự báo Thái Lan sẽ không thể đạt mục tiêu XK 9,5 triệu tấn gạo trong năm 2009 bởi sẽ mất một số thị trường vào tay VN và Ấn Độ. Trong năm 2008, Thái Lan đã được hưởng lợi do VN và Ấn Độ hạn chế XK gạo vì lí do an ninh lương thực trong nước, nhưng năm 2009 Thái Lan sẽ không còn cơ hội này.